Dapp چیست؟ کاربرد، مزایا و معایب برنامه غیرمتمرکز

عدم تمرکز در شبکه‌ی بیت کوین با استقبال زیادی مواجه شد و افراد زیادی در جامعه ارز دیجیتال، به مفهوم عدم تمرکز علاقه پیدا کردند.  ویتالیک بوترین یکی از اولین افرادی بود که این موضوع را به خوبی متوجه شد و بر اساس همین نیاز، شبکه اتریوم را ایجاد کرد که بستری برای ایجاد برنامه‌های غیرمتمرکز در حوزه‌های مختلف است.

بلاک چین اتریوم برای ایجاد و گسترش «برنامه غیرمتمرکز» (Decentralized app) یا به اختصار Dapp استفاده می‌شود که منجر به گشتر کاربردهای دنیای بلاک چین می‌شود. در ادامه این مقاله به بررسی تاریخچه و چیستی ‌Dapp می‌پردازیم؛ نحوه‌ی عملکرد آن به کمک قرارداد هوشمند، جوانب عدم تمرکز و کاربردهای آن را بررسی می‌کنیم و در نهایت مزایا و معایب آن را مشخص می‌کنیم.

Dapp چیست؟

برنامه غیرمتمرکز یا همان Dapp، نرم افزاری است که به جای یک سرور و کامیپوتر، روی بلاک چین اجرا می‌شود. دلیل اهمیت این برنامه‌ها این است که برخلاف برنامه‌های موجود، غیرمتمرکز هستند و مالکیت و تصمیم‌گیری آن‌ها در دست یک نفر یا گروهی از افراد نیست. در نگاهی دقیق، یک برنامه به صورت کلی از دو بخش Front-end و Back-end تشکیل شده است. عدم تمرکز در برنامه‌هایی که بر پایه بلاک چین هستند، در واقع در قسمت Back-end  است.

زمانی که یک توسعه‌دهنده، برنامه‌ای را در یک بلاک چین می‌سازد و اجرا می‌کند، سایر توسعه‌دهندگان فعال در شبکه می‌توانند در کد آن، تغییرات مورد نظر خود را ایجاد کنند. توسعه‌دهنده‌ی جوان شبکه اتریوم، ویتالیک بوترین، از ایده‌ی عدم تمرکز در امور مالی در بلاک چین بیت کوین، به ایده‌ای عمیق‌تر برای یک سبک زندگی غیرمتمرکز رسید و شبکه اتریوم قدم اولی بود که در راستای رسیدن به این ایده برداشت.  برای درک درست Dappها، باید ابتدا گذشته‌ی این برنامه‌های شگفت انگیز را تا امروز بدانید.

تاریخچه برنامه غیرمتمرکز

زمانی که ویتالیک بوترین پیشنهاد ایجاد شبکه‌ی اتریوم را عنوان کرد، به یک اکوسیستم کامل فکر می‌کرد که بتواند موسسه‌ها و شرکت‌های متمرکز را با شبکه‌ای غیرمتمرکز جایگزین کند. تصور ویتالیک از این پروژه‌های غیرمتمرکز این بود که امکان تصمیم‌گیری برای همه کاربران وجود داشته باشد و کاربران بتوانند به جای مالکان بر شبکه کنترل داشته باشند.

انجام این کار تنها زمانی ممکن می‌شد که شبکه بر اساس گزاره‌های شرطی عمل کنند؛ این گزاره‌های شرطی که تحت عنوان قرارداد هوشمند شناخته می‌شوند، در واقع محدودیت‌ها و قوانینی برای شبکه ایجاد می‌کنند که به اجرایی شدن بدون واسطه‌ی تمام ساز و کارها کمک می‌کند. «دیوید جانستون» (David Johnston) و «شان ویکلسون» (Shawn Wilkinson)، دو نفر از شاخص‌ترین نویسندگان فضای بلاک چین‌ها در سال ۲۰۱۴ مقاله‌ای به نام «تئوری عمومی برنامه‌های غیرمتمرکز» منتشر کردند.

این گزارش شامل جزئیاتی از اطلاعات مربوط به Dappها بود که به شکل ساده و کاملی برنامه‌های غیرمتمرکز را توضیح می‌داد. تعریفی که این مقاله از برنامه‌های غیرمتمرکز ارائه کرد، ایجاب می‌کرد برنامه‌های غیرمتمرکز کد منبع باز داشته باشند یا به اصطلاح Open Source باشند و بدون مداخله شخص ثالث روی شبکه اجرا شوند. علاوه بر این، کاربران باید بتوانند به تغییراتی که روی سیستم انجام می‌شود، رای بدهند.

Dappها باید از یک پروتکل اجماع برای مثال اثبات کار یا اثبات سهام استفاده کنند. این ویژگی نکته مهمی در تامین امینت شبکه است و از آسیب به آن جلوگیری می‌کند. ویتالیک بوترین با همین نگرش شبکه اتریوم را توسعه داد و خرید اتریوم  و انتشار Dappها را روی آن ممکن کرد. در ادامه به بررسی دقیق ابعاد مختلف برنامه غیرمتمرکز می‌پردازیم و نقش قراردادهای هوشمند را در آن بررسی می‌کنیم.

درک بهتر Dapp ها

برنامه غیرمتمرکز، نرم افزاری است که روی بلاک چین با قرارداد هوشمند مانند اتریوم ایجاد می‌شوند. این برنامه‌ها به شخص ثالثی برای مدیریت نیاز ندارند و در عوض بر پایه قراردادهای هوشمند انجام می‌شود. برنامه غیرمتمرکز نیازی به بلاک چین جدید ندارد؛ بلکه بر پایه بلاک چین موجود ایجاد می‌شود. نودهای بلاک چین زیربنای مناسبی برای حفظ امنیت و عدم تمرکز و ذخیره داده‌های یک برنامه هستند.

برنامه غیرمتمرکز از دیدگاه کاربران هیچ تفاوتی با یک برنامه متمرکز ندارد؛ به طور مثال در امور مالی غیرمتمرکز یا دیفای کاربر همان خدماتی که کارگزاری‌ها و برنامه‌های بانکی متمرکز دارند، از یک برنامه غیرمتمرکز دریافت خواهد کرد.

علاوه بر این هیچ یک از کاربران نیازی به نام کاربری، رمز عبور و سابقه مالی ندارند و می‌توانند با داشتن وثیقه مورد نظر برنامه، خدمات مالی مورد نظر خود را دریافت کنند. تنها چیزی که کاربر برای انجام این کار نیاز دارد، یک کیف پول ارز دیجیتال است که با برنامه غیرمتمرکز سازگار باشد. همانطور که می‌توان حدس زد، گنجایش برنامه‌های غیرمتمرکز نامحدود است و هرکاری را می‌توان با استفاده از آن‌ها انجام داد.

کاربرد برنامه غیرمتمرکز

به صورت کلی برنامه‌های متمرکز کاربردهای زیادی دارند. شما می‌توانید به راحتی از آن‌ها برای انجام امور مالی استفاده کنید. علاوه بر این برنامه‌های متمرکز شامل تمام شبکه‌های اجتماعی و مراکز خرید آنلاین هم می‌شوند. منطقی است که این قابلیت‌ها در برنامه‌های غیرمتمرکز هم ممکن باشند. برنامه‌های غیرمتمرکز کاربردهای مختلفی دارند: برنامه‌های مالی، مارکت پلیس‌ها و شبکه‌های اجتماعی جزو مهمترین کاربردهای برنامه‌های غیرمتمرکز هستند. در ادامه به بررسی هر یک از این کاربردها و برنامه‌های ایجاد شده در اتریوم می‌پردازیم.

امور مالی غیرمتمرکز

برنامه‌های مرتبط با امور مالی غیرمتمرکز یا DeFi، تمام خدماتی که موسسات مالی سنتی ارائه می‌دهند، در اختیار کاربران قرار می‌دهند. این برنامه‌ها بدون نیاز به بانک یا صرافی های متمرکز، خدمات مختلفی به کاربران ارائه می‌دهند. برای مثال در برنامه‌های غیرمتمرکز شما می‌توانید وام دریافت کنید. ترید کنید و از سایر کاربران ارز دیجیتال قرض کنید.

کاربران می‌توانند ارزهای دیجیتال خود را در فضاهای دیجیتالی که بر پایه قراردادهای هوشمند ایجاد می‌شوند، سپرده‌گذاری کنند و از این طریق به کسب درآمد از ارز دیجیتال بپردازند. این فضاها به عنوان استخر نقدینگی شناخته می‌شوند. کاربران در این حالت نیازی به ثبت اصلاعات و مدارک خود ندارند و می‌توانند به راحتی با گذاشتن وثیقه‌ی مورد نظر برنامه از قابلیت‌های آن استفاده کنند.

یکی از بهترین نمونه‌های برنامه غیرمتمرکز امور مالی، Uniswap است. این برنامه که در سال 2018 راه‌اندازی شد. به کاربران اجازه می‌دهد توکن مبتنی بر اتریوم را با استفاده از کیف پول خود ترید کنند. Uniswap اگر چه در دیفای تنها برنامه نیست که این خدمات را ارائه می‌دهد، همچنان اولین و بزرگترین صرافی غیرمتمرکز بازار ارز دیجیتال است.

Play-to-earn

بازی برای کسب درآمد، یکی از جدیدترین راه‌های کسب درآمد در فضای رمز ارزها است که تا امروز هم طرفداران بسیاری کسب کرده است. گیمرها کسانی هستند که به بازی علاقه زیادی دارند و از کسب درآمد با بازی کردن استقبال می‌کنند. برنامه‌های غیرمتمرکز Play-to-earn به کاربران اجازه می‌دهند با کیف پول‌های ارز دیجیتال خوذ، از انجام بازی‌های ویدیویی پاداش به صورت توکن ارز دیجیتال کسب کنند و آن را به درآمدی واقعی تبدیل کنند.

در برنامه‌های متمرکز، گیمرها برای افزودن آیتم‌های مختلف هزینه می‌کنند اما در مقابل ساعت‌ها بازی کردن هیچ پاداشی دریافت نمی‌کنند. اما در بازی‌های غیرمتمرکز کاربران می‌توانند با استفاده از ارزهای دیجیتال آیتم‌های مورد نیاز خود را بخرند و از طرفی در ازای بازی کردن پاداش کسب کنند. توکن‌های NFT مالکیت کاربران بر آیتم‌های این نوع بازی‌ها را تضمین می‌کند.

شبکه اجتماعی

یکی از دغدغه‌های کاربران در قرن بیست و یک، سانسور است. تمام شبکه‌های اجتماعی توسط موسسات و دولت‌ها به شکلی سانسور می‌شوند. به همین دلیل است که افراد زیادی ترجیح می‌دهند یک شبکه اجتماعی در وب 3 وجود داشته باشد که در مقابل تمرکز و سانسور امن باشد. چنین برنامه‌هایی در حالت ایده‌آل خود می‌توانند به راحتی با توییتر و فیس بوک رقابت کنند. پروتکل لنز یکی از پروژه‌های وب 3 است که به تولیدکنندگان محتوا اجازه می‌دهد محتوای خود را به اشتراک بگذارند و به کمک آن درآمدزایی کنند.

مارکت پلیس NFT

NFTها یا توکن‌های غیرقابل تعویض تقریبا از سال 2017 در فضای بلاک چین‌ها وجود داشتند اما در اوایل 2021 توجه ویژه‌ای را به خود جلب کردند. بسیاری از افراد فرصت طلایی در NFTها دیدند تا با معامله و خرید آن‌ها سود کلانی به دست بیاورند. بعضی از Dappها با کمک قراردادهای هوشمند به کاربران اجازه می‌دهند NFTها را خرید و فروش کنند.

علاوه بر شبکه اتریوم و سایر پلتفرم‌های قرارداد هوشمند، امروزه ساخت NFT در شبکه بیت کوین با پروتکل اوردینال ممکن شده است که آثار هنری را به صورت درون زنجیره‌ای و بر روی ساتوشی‌ها ذخیره می‌کند. کاربرد توکن‌های NFT هر روز بیشتر می‌شود و برنامه‌های غیرمتمرکز بیشتری در این حوزه فعالیت می‌کنند تا به کاربران اجازه ساخت و خرید و فروش NFTها را فراهم کنند.

رای‌گیری

معمولا رای‌گیری در اکثر موارد فرایندی طولانی و کسل‌کننده است. رای‌گیری شامل چندین مرحله اعتبارسنجی است که حتی گاهی به نتیجه خوبی هم نمی‌رسد. در بسیاری از رای‌گیری‌های کوچک، نتایج به راحتی توسط سازمان‌دهندگان دستکاری می‌شود. با کمک یک قرارداد هوشمند، کاربران می‌توانند با خیال راحت و بدون نیاز به افراد قابل اعتماد در یک بازه زمانی رای بدهند و نگران مسائلی مثل ناشناس بودن نباشند. آرای کاربران در یک شبکه غیرمتمرکز ذخیره می‌شود و تغییر پذیر و قابل دستکاری نیستند.

مزایای Dapp

توسعه دهندگان زیادی معتقدند که بهترین حالت اینترنت استفاده از برنامه غیرمتمرکز است؛ آزادی حداکثر، اختیار عمل و اطمینان از عدم تمرکز به کاربران احساس امنیت می‌دهد. البته که کیفیت عملکرد و عدم تمرکز Dappها برای بسیاری از افراد قابل اثبات به نظر نمی‌رسد. با این حال برنامه غیرمتمرکز مزایای شگفت‌‌انگیزی دارد که در ادامه به آن‌‌ها اشاره خواهیم کرد.

عملکردهای جدید

برنامه‌های متمرکز محدودیت‌های زیادی ایجاد می‌کنند. با توجه به عدم تمرکز Dappها، می‌توان برایشان عملکردهایی تعریف کرد که در برنامه متمرکز ممکن نیست. به طور مثال راه‌های جدیدی برای کسب سود با پول کاربران است. علاوه بر این بازارهای نقدی برای معامله کالا، به مراتب شفاف‌ترند. این عملکردها برای کاربران برنامه‌های متمرکز ممکن نیست. در حالی‌که در برنامه غیرمتمرکز کاربران آزادی عمل بسیار زیادی دارند.

۷/۲۴

برنامه‌های متمرکز معمولا فقط روزهای اداری فعالیت می‌کنند و در تمام ساعات روز فعال نیستند. به همین دلیل کاربران زمان بسیار زیادی را برای انجام دادن یک فعالیت از دست می‌دهند. این در حالی است که Dappها بر پایه اتریوم فعالیت می‌کنند و در ۲۴ ساعت شبانه روز و هفت روز هفته اعتبارسنج‌هایی دارند که به شما کمک می‌کنند فعالیت مورد نظر خود را انجام دهید. این مسئله برای بسیاری از افراد اهمیت زیادی دارد.

مقاومت در برابر سانسور

در یک برنامه‌ی متمرکز افرادی که برنامه را اداره می‌کنند می‌توانند قوانین مشخصی برای محتوای برنامه داشته باشند. برای مثال در توییتر و تیک تاک قوانین زیادی درباره محتوا وجود دارد و محتوایی که از قوانین پیروی نکنند از شبکه پاک می‌شوند. در برنامه غیرمتمرکز هیچ موجودیت واحدی نمی‌تواند محتوای برنامه را دیکته کند. کاربران می‌توانند بدون نگرانی از سانسور محتوای مورد نظر خود را آپلود کنند. نکته این است که هیچکس فیلتر و سانسور نمی‌شود.

افزایش حریم خصوصی

یکی از مسائلی که ذهن بسیاری از کاربران را به خود درگیر کرده، این است که برنامه‌های متمرکز تمام اطلاعات شخصی افراد را نگه می‌دارند. از ایمیل گرفته تا لوکیشن کاربر و اطلاعات مالی آن‌ها. این در حالی است که در برنامه‌های غیرمتمرکز، کاربران نیازی ندارند اطلاعات شخصی خود را بارگذاری کنند. می‌توانند در اینترنت ناشناس بمانند. در چنین شرایطی به لطف الگوریتم اجماع، کاربر نیازی ندارد نگران امنیت و اعتماد به مدیران برنامه متمرکز باشد.

حکمرانی غیرمتمرکز

برنامه‌های غیرمتمرکز به کاربران اجازه می‌دهند توکن‌ حاکمیتی شبکه را خریداری کنند و در فرایندهای تصمیم‌گیری برای شبکه نقش داشته باشند. البته که این توکن‌ها میان کاربران مختلف وجود دارد و هیچ تغییری بدون تایید این کاربران انجام نمی‌شود. این ویژگی باعث می‌شود برنامه حکمرانی متمرکز نداشته باشد و تصمیمات توسط اکثر کاربران گرفته شود.

این مزایا اهمیت بسیار زیادی در استفاده از برنامه غیرمتمرکز دارند. کاربران زیادی به دلیل حفظ حریم خصوصی و عملکرد شبانه روزی، برنامه‌های غیرمتمرکز را انتخاب می‌کنند. با این حال برنامه‌های غیرمتمرکز در کنار این مزایا، معایبی هم دارند که در ادامه به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت.

معایب برنامه غیرمتمرکز

برنامه غیرمتمرکز مزایای زیادی دارد؛ با این حال بسیاری از افراد همچنان برنامه‌های web2 را به برنامه‌های غیرمتمرکز ترجیح می‌دهند. دلیل اصلی انتخاب برنامه‌های متمرکز، معایب برنامه‌های غیرمتمرکز هستند. این معایب باعث می‌شوند بسیاری از کاربران حتی بعد از تلاش برای استفاده از برنامه‌های غیرمتمرکز، تصمیم به استفاده از برنامه‌های متمرکز بگیرند. در ادامه چند مورد از این معایب را نام می‌بریم.

ظاهرا غیرمتمرکز

بسیاری از برنامه‌هایی که به اسم غیرمتمرکز شناخته می‌شوند، در واقع برنامه‌های متمرکز هستند. توسعه دهندگان زمان نوشتن کدهای برنامه تصمیم می‌گیرند یک برنامه تا چه حد غیرمتمرکز باشد. توسعه دهندگان می‌توانند از دفتر کل توزیع شده فقط به عنوان پایگاه داده استفاده کنند یا اینکه برای ذخیره تصاویر و خدمات DNS هم از بلاک چین استفاده می‌کنند. برنامه‌هایی که تمرکز کمتری دارند، از نظر ماهیت شبیه برنامه‌های متمرکز هستند و فقط به نظر می‌رسد متمرکز باشند.

کند بودن فرایندها

در حکمرانی متمرکز برای تصمیم‌گیری و اجرای آن، زمان نسبتا کوتاهی نیاز است. در حالی که در برنامه‌های غیرمتمرکز، تعداد افرادی که باید رای بدهند بیشتر است و فرایندها به آهستگی انجام می‌شوند. تقریبا تمام پیشنهادات بهبود برنامه باید به رای گذاشته شوند و به همین دلیل فرایند بهبود برنامه نیز می‌تواند زمان‌بر باشد.

رابط کاربری و تجربه کاربری ضعیف

برنامه‌های متمرکز معمولا رابط کاربری بسیار ساده‌ای دارند و استفاده از آن‌ها اصلا سخت نیست. برنامه‌های غیرمتمرکز علاوه بر اینکه رابط کاربری مناسبی ندارند، تجربه کاربری را نیز دشوار می‌کنند. بسیاری از کاربران در انجام ساده‌ترین فعالیت‌ها هم به مشکل بر می‌خورند و به همین دلیل فعالیت در برنامه‌های وب 2 را ترجیح می‌دهند.

مستعد بودن برای کلاهبرداری

بر خلاف برنامه‌های متمرکز که تحت کنترل و نظارت شدید هستند، برنامه‌های غیرمتمرکز تحت کنترل زیادی نیستند. به همین دلیل بستر بسیار مناسبی برای انواع کلاهبرداری به حساب می‌آیند. این مسئله باعث شده افراد بسیاری به دلیل ترس از کلاهبرداری در راستای استفاده از برنامه‌های غیرمتمرکز اقدام نکنند.

جمع بندی

برنامه غیرمتمرکز نرم افزاری است که به جای سرور از بلاک چین برای ذخیره داده‌ها و اجرای عملیات‌ها استفاده می‌کند. Dappها منبع باز هستند و سایر توسعه‌دهندگان می‌توانند روی آن‌ها کد بنویسند و آ‌ن‌ها را بهبود دهند. در این مقاله به بررسی برنامه‌های متمرکز پرداختیم و جوانب فنی آن‌ها را بررسی کردیم. سپس کاربردهای آن‌ها را نام بردیم و لیستی از مزایا و معایب آن‌را بررسی کردیم. نظر شما درباره برنامه‌های غیرمتمرکز چیست؟ به نظر شما برای انجام امور مالی قابل اعتماد هستند؟