دائو (DAO) چیست؟ ویژگی‌ها، کاربردها، مزایا و معایب

تکنولوژی بلاک چین در بیت کوین برای ایجاد ارز دیجیتال غیرمتمرکز و یک سیستم پرداخت همتا به همتا شکل گرفت و در طی سال‌های فعالیت خود توانست امنیت و کارایی خود را در برابر سیستم‌های موجود نشان دهد. غیرمتمرکز کردن پول در بیت کوین، گامی انقلابی در جهت رسیدن به دنیای غیرمتمرکز بود که در آن سازمان‌ها و نهادها قدرت دستکاری در فعالیت‌های مالی کاربران را نداشتند. با گسترش تکنولوژی بلاک چین و ایجاد قراردادهای هوشمند مفاهیم و کاربردهای جدیدی برای این تکنولوژی ایجاد شد که هدف آن‌ها غیرمتمرکز کردن سایر فعالیت‌های انسانی بود.

مفهوم DAO در این چزخه وارد ادبیات بلاک چین شد. «دائو» (Decentralized Autonomous Organization | DAO) یا سازمان خودگردان غیرمتمرکز یک سازمان با مالکیت عمومی است که در بستر بلاک چین فعالیت می‌کند. هر دائو دارای یک هدف مشترک است و مدیریت فعالیت‌ها در جهت رسیدن به آن هدف توسط عموم فعالان سازمان انجام می‌شود. در این مقاله به سوال دائو چیست پاسخ داده و ویژگی‌ها، کاربردها، مزایا و معایب آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

دائو (DAO)چیست؟

غیرمتمرکردن فعالیت‌های انسانی باعث می‌شود که قدرت رهبری از دست افراد و نهادها برداشته شود و این مهم به دست عموم مردم بیفتد. دائو یا سازمان خودگردان غیرمتمرکز برای رسیدن به این مهم ایجاد شده است و در نمونه‌های اجرا شده نشان داده است که ابزار مهمی برای رسیدن به این هدف است. دائو مجموعه‌ای از چندین قرارداد هوشمند بارگذاری شده در بستر یک بلاک چین است و از طریق قوانین تعریف شده در قرارداد، مدیریت مردمی فعالیت‌ها را امکان‌پذیر می‌کند.

دائو به افراد همفکر از سراسر جهان کمک می‌کند تا بدون نیاز به اعتماد به یک مدیر یا رهبر، مدیریت فعالیت‌های مجموعه و سرمایه آن را به شکل مناسب انجام دهند. در چنین شرایطی دیگر هیج مدیر عاملی وجود ندارد که بتواند سرمایه شرکت را برای انگیزه‌های شخصی خود خرج کند یا اطلاعات نادرست را به سرمایه‌گذاران ارائه کند. قوانین دائو به صورت کدهای برنامه‌نویسی در بلاک چین قرار می‌گیرند و از آن‌جایی که اطلاعات قرارداده شده در بلاک چین قابل دستکاری نیستند، این قوانین همیشگی است. در دائو سرمایه‌گذاران بدون نیاز به اعتماد به یکدیگر می‌توانند از اجرای قوانین تعیین شده مطمئن باشند.

سرمایه جمع‌آوری شده به صورت کریپتوکارنسی در دائو داخل خزانه‌های مستقر در بلاک چین نگهداری می‌شود و بدون تایید جمعی، هیچ فرد یا گروهی امکان دسترسی به آن‌ها را ندارد. سازوکار تصمیم‌گیری در دائو بر اساس ارائه پروپوزال و رای‌دهی کاربران است. در این فرآیند همه کاربران نقش خود را برای مدیریت دائو اجرا می‌کنند و همه اطلاعات به صورت شفاف در اختیار همه اعضا قرار می‌گیرد. فعالیت دائو می‌تواند در حوزه‌های مختلفی مانند صرافی‌های ارز دیجیتال غیرمتمرکز و پلتفرم‌های وام‌دهی باشد. بیشتر این سازمان‌ها در شبکه اتریوم ایجاد شده‌اند و زیرشاخه‌ای از فعالیت‌های دیفای به حساب می‌آیند.

چرا به سازمان خودگردان غیرمتمرکز نیاز داریم؟

در بخش قبل فهمیدم که دائو چیست اما اینکه چرا به دائو نیاز داریم سوال مهمی است که در این بخش پاسخ می‌دهیم. بسیاری از فعالیت‌های انسانی نیازمند مشارکت عمومی افراد است. اینترنت اگرچه امکان تعامل بین افراد از سراسر دنیا را فراهم کرده است اما مشکل اعتماد بین طرفین را حل نمی‌کند. تکنولوژی بلاک چین با ساختار غیرمتمرکز و امن خود توانست تا حدود زیادی مشکل اعتماد بین کاربران را برای انتقال دارایی‌ها را از بین ببرد اما همچنان در بسیاری از پروژه‌های تعریف شده در فضای بلاک چین مساله اعتماد حل نشده است.

به عنوان مثال صرافی یونی سواپ را در نظر بگیرید. این صرافی با استفاده از قرارداد هوشمند در شبکه اتریوم راه‌اندازی شده است و از استخرهای نقدینگی و بازارسازهای خودگردان برای مدیریت برنامه‌های خود استفاده می‌کند. اگرچه فرآیندهای مختلف ترید در این صرافی در داخل قراردادهای هوشمند گنجانده شده است اما توسعه این برنامه و تغییر برخی از متغیرهای آن نیازمند تصمیم‌ انسانی است. به عنوان مثال، میزان پاداش تخصیص داده شده به معامله‌گران یکی از این متغیرها است.

در صورتی که یونی سواپ دائو نباشد، تصمیم‌گیری‌های مختلف توسط تیم توسعه‌دهنده گرفته می‌شود و این ممکن است به ضرر برخی از فعالان در این پروژه ارز دیجیتال باشد اما با وجود دائو افراد می‌توانند نظرات خود را در پروپوزال‌ها ارائه کنند و در صورت موافقت اکثریت به اجرا بگذارند. این مساله باعث می‌شود که توسعه قراردادهای هوشمند پروژه نیز به شکل غیرمتمرکز انجام شود و کاربران همگی از تغییراتی که قرار است اتفاق بیفتد به طور کامل آگاه باشند. در این میان برخی از متغیرها مثل کارمزد تراکنش‌ها که بر اساس قیمت اتریوم تعیین می‌شود در دسترس دائو نیست.

ویژگی دائو چیست؟

دائو سازمان خودگردان غیرمتمرکز است که می‌تواند در حوزه‌های مختلفی فعالیت داشته باشد. در بخش‌های قبل دلیل نیاز به دائو را بررسی کردیم و متوجه شدیم که با وجود دائو کاربران می‌توانند از سراسر دنیا بدون این که یکدیگر را بشناسند و به هم اعتماد کنند در مدیریت یک پروژه و سرمایه‌گذاری بر روی آن نقش داشته باشند.علاوه بر این، DAO ویژگی‌های دیگری دارد که باعث گسترش آن در فضای بلاک چین شده است. در ادامه مهم‌ترین آن‌ها آورده شده است.

• تمامی قوانین اصلی فعالیت به صورت کدهای برنامه‌نویسی در داخل قرارداد هوشمند نوشته و به بلاک چین اضافه شده است. این قوانین قابل تغییر نیستند و تنها متغیرهای داخل آن که در کد مشخص شده است توسط کامیونیتی تعیین می‌شود.
• کاربران می‌توانند پروپوزال‌های خود را در راستای فعالیت پروژه در وبسایت مخصوص پروژه قرار دهند. کاربران دیگر با بررسی و بحث بر سر تغییرات ارئه شده در رای‌گیری مربوط به پروپوزال شرکت کرده و آن را تایید یا رد می‌کنند.
• هیچ شخص با نهادی مسئول دائو نیست و همه تصمیم‌گیری‌ها با نظر اکثریت کامیونیتی گرفته می‌شود.
• رای‌گیری در دائو بر مینای توکن ارز دیجیتال پروژه انجام می‌شود و کاربران به ازای توکن‌هایی که در اختیار دارند حق رای دارند. به این توکن‌ها توکن حاکمیتی گفته می‌شود.
• اطلاعات تمامی پروپوزال‌ها در دائو برای همه کاربران قابل مشاهده است و هیچ گونه تغییری خارج از اطلاعات ارائه شده در پروپوزال‌ها در سیستم اعمال نمی‌شود.

تفاوت DAO با سازمان‌های سنتی چیست؟

تا به اینجا فهمیدیم که DAO چیست و چه ویژگی‌هایی دارد اما بهترین راه برای درک مفهوم سازمان خودگردان غیرمتمرکز مقایسه آن با سازمان‌های سنتی است. دائو به عنوان یک پروژه رمز ارز با استفاده از بلاک چین به دنبال اجرای برنامه‌های سازمان‌های سنتی بدون قدرت دادن به افراد است. مهم‌ترین تفاوت این دو نوع سازمان به صورت زیر است.

• سازمان‌های سنتی معمولا سلسله مراتبی هستند و تصمیمات نهایی از طرف مدیران در قله سلسله گرفته می‌شود اما سیستم دائو به صورت شبکه‌ای است و در آن همه کاربران با روش دموکراتیک در مدیریت سازمان نقش ایفا می‌کنند.
• تغییرات در دائو نیازمند تایید اکثریت کاربران است و بدون تایید اکثریت، کوچکترین تغییری در سازمان اتفاق نمی‌افتد. در سازمان‌های سنتی معمولا یک فرد یا جمع کوچکی از افراد در تصمیم‌گیری‌ها نقش ایفا می‌کنند.
• پس از جمع‌آوری اطلاعات در DAO تصمیم نهایی بدون وجود واسطه اعمال و اجرایی می‌شود. در سازمان‌های سنتی برای اجرای خروجی رای‌گیری نیاز است که فرد یا گروهی تغییرات را اعمال کند. البته این مورد برای تمام تصمیم‌گیری‌ها صادق نیست.
• تمامی تصمیمات گرفته شده در دائو برای کاربران شفاف است اما سازمان‌های سنتی معمولا اطلاعات را درون سازمان نگهداری می‌کنند.

نحوه کار دائو

زیرساخت اصلی برای فعالیت دائو قرارداد هوشمند پروژه است که تمامی قوانین DAO در آن نوشته شده است و از طرفی تمامی سرمایه سازمان در آن نگهداری می‌شود. زمانی که این قراردادهای هوشمند به بلاک چین اضافه می‌شوند هیچ کس قادر به تغییر دادن آن‌ها نیست مگر این‌که تغییر مورد نظر در رای‌گیری نظر اکثریت را جلب کرده باشد. این مساله باعث می‌شود که امنیت دارایی‌های موجود در دائو حفظ شود و قوانین فعالیت برای همه روشن باشد.

«توکن حاکمیتی» (Governance Token) مولفه مهم دیگر در دائو است که در قراردادهای هوشمند ایجاد می‌شود. سرمایه‌گذاران می‌توانند توکن حاکمیتی DAO را با فعالیت در شبکه با با خرید آن از صرافی‌های مختلف مثل صرافی ارز دیجیتال رابکس به دست آورند. این توکن‌ها ابزاری برای شرکت در رای‌گیری‌ها و ارائه پروپوزال‌ها هستند. به عنوان مثال، توکن «MKR» توکن حاکمیتی پروژه میکردائو است که برای مدیریت پلتفرم وام‌دهی و ایجاد استیبل کوین غیرمتمرکز دای استفاده می‌شود.

پروپوزال‌ها سومین بخش اصلی کار دائو هستند. افراد می‌توانند با داشتن توکن‌های حاکمیتی پروپوزال‌های خود در ارتباط با تغییرات مورد نیاز را در شبکه ارائه کنند و سایر کاربران با داشتن توکن حاکمیتی نطر خود را در ارتباط با پروپوزال اعلان کنند. در DAOهای مختلف میزان رای مورد نیاز برای تایید یک پروپوزال متفاوت است و در قوانین قراداد هوشمند تعیین شده است. خود این قوانین نیز با استفاده از فرآیند رای‌گیری قابل تغییر است. خرید توکن حاکمیتی همانند خرید بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال انجام می‌شود و قیمت آن‌ها نیز در بازار تعیین می‌شود.

کاربرد DAO چیست؟

با توجه به ویژگی‌های مطرح شده برای سازمان خودگردان غیرمتمرکز در بخش‌های قبل، می‌توان گفت مهم‌ترین کاربرد DAO غیرمتمرکز کردن پروژه‌های ارز دیجیتال در سمت توسعه و برنامه‌های آتی و همچنین نحوه توزیع سرمایه جمع‌آوری شده در آن است. همانند سازمان‌های سنتی سازمان خودگردان غیرمتمرکز می‌تواند در حوزه‌های مختلفی اجرا و پیاده‌سازی شود. یکی از اصلی‌ترین کاربردهای دائو در پروژه‌های دیفای و دیفای 2 است. پروژه‌های دیفای همانند بانک‌ها و موسسات مالی عمل می‌کنند و نیاز است که قوانین آن‌ها با توجه به شرایط دستخوش تغییر شود.

به عنوان مثال در پلتفرم میکردائو کاربران با وثیقه‌گذاری کوین‌ها و توکن‌های ارز دیجیتال خود در شبکه، از آن‌ها استیبل کوین دای را به عنوان وام دریافت می‌کنند. اینکه چه ارزهایی برای وثیقه‌گذاری قابل قبول باشد و نرخ وثیقه‌گذاری چقدر باشد متغیرهایی هستند که در طی زمان باید تغییر کنند. وجود دائو کمک می‌کند که تغییر این متغیرها توسط کامیونیتی پروژه انجام شود و صرفا یک شخص یا گروه کوچک در تعیین آن تاثیری نداشته باشد. از آن‌جایی که این متغیرها برای پشتوانه دای حیاتی هستند وجود دائو بسیار مهم است.

کاربرد دیگر دائو در امور خیریه است. در پروژه‌های خیریه شفافیت برای فعالان بسیار مهم است. افراد باید بدانند که مجموع پول واریز شده برای حساب خیریه چقدر است و محل خرج آن کجا است. استفاده از DAO به این پروژه‌ها کمک می‌کند که همه افزاد محل مصرف سرمایه را تعیین کنند و حتی قادر به ردیابی کمک پرداخت شده باشند. کاربرد دیگر دائو را می‌توان در خرید دسته‌جمعی یک دارایی با ارزش و مالکیت دادن به همه اعضا دانست. این کاربرد به سرمایه‌گذاران از سراسر دنیا شانس سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف و کسب درآمد از ارز دیجیتال را می‌دهد.

معروف‌ترین پروژه‌های ِDAO

وجود DAO در بسیاری از پروژه‌های ارز دیجیتال به خصوص در حوزه دیفای حیاتی است. در طی سال‌های گذشته تعداد زیادی از پروژه‌های کریپتوکارنسی دائو و توکن حاکمیتی مربوط به پروژه خود را راه‌اندازی کرده و در اختیار عموم سرمایه‌گذاران قرار داده‌اند. فهرست پروژه‌های دائو در سایت‌های عمومی ارز دیجیتال مثل «Coinmarketcap» قابل مشاهده است. در ادامه به معرفی مختصر مهم‌ترین پروژه‌های DAO می‌پردازیم.

یونی سواپ Uniswap

یونی سواپ بزرگترین صرافی غیرمتمرکز ایجاد شده در فضای ارزهای دیجیتال است که در بستر شبکه اتریوم کار می‌کند. این صرافی از استخرهای نقدینگی و بازارساز خودگردان برای فعالیت خود استفاده می‌کنند. سرمایه موجود در استخرهای نقدینگی توسط عموم سرمایه‌گذاران تامین می‌شود و در مقابل کارمزد دریافت شده از کاربران به سرمایه‌گذاران داده می‌شود. توکن حاکمیتی صرافی غیرمتمرکز یونی سواپ در سال 2020 و با نماد «UNI» ایجاد شد و مسائلی چون تعیین میزان کارمزدها و قوانین فعالیت در صرافی به مشارکت عمومی گذاشته شد.

دائو ایپ کوین Apecoin

ایپ کوین یک پروژه غیرمتمرکز است که از پروژه «Bored Ape Yacht Club» ساخته شده توسط یوگا لبز ریشه گرفته است. این پروزه در حوزه NFT فعال است و توکن‌های غیرقابل معاوضه آن یکی از ارزشمندترین توکن‌های بازار NFT است. ایپ کوین دائو برای ایجاد اکوسیستم مربوط به پروژه شکل گرفت و به دارندگان توکن APE امکان مشارکت در فعالیت‌های اکوسیستم را می‌دهد. علاوه بر این دارندگان APE به خدماتی در درون اکوسیستم مثل بازی‌ها و مشارکت در خرید توکن‌های NFT جدید دسترسی دارند که برای عموم کاربران فعال نیست. این پروزه نیز بر بستر شبکه اتریوم شکل گرفته است.

آوه AAVE

پروژه آوه یک پلتفرم وام‌دهی ارز دیجیتال است که در آن کاربران می‌توانند توکن‌های ارز دیجیتال خود را به عنوان وثیقه در سیستم قفل کرده و در ازای آن وام به صورت توکن‌های ارز دیجیتال دریافت کنند. این پروژه و توکن حاکمیتی آن «AAVE» در بستر شبکه اتریوم ایجاد شده است. کاربران با داشتن این توکن می‌توانند در فرآیندهایی مثل تعیین میزان وثیقه، ارزهای قابل قبول و مدیریت متغیرهای مختلف پروژه نقش ایفا کنند.

میکردائو MakerDAO

میکردائو یکی از موفق‌ترین و مهم‌ترین پروژه‌های DAO است که بر بستر اتریوم شکل گرفته است. این پروزه به عنوان پلتفرم وام‌دهی و ایجاد استیبل کوین غیرمتمرکز فعالیت می‌کند. کاربران در این شبکه ارزهای دیجیتال خود را به عنوان وثیقه در اختیار شبکه قرار می‌دهند و در ازای آن استیبل کوین‌های غیرمتمرکز DAI دریافت می‌کنند. وثیقه پرداخت شده توسط کاربران نیز به عنوان پشتوانه دای در نظر گرفته می‌شود. توکن «MKR» توکن حاکمیتی این پروژه است که برای تعیین میزان وثیقه، ارزهای دیجیتال قابل وثیقه‌گذاری و تعیین سایر متغیرهای شبکه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

لیدو Lido

لیدو یک پروزه لیکوئید استیکینگ در شبکه اتریوم است که به کاربران اجازه می‌دهد کوین‌های اتریوم خود را بدون محدودیت زمانی و مقداری در پروژه قفل کنند تا از آن‌ها در فرآیند استیکینگ ارز دیجیتال اتریوم استفاده شود و سود آن به کاربر پرداخت شود. علاوه بر این، در ازای توکن‌های اتریوم، توکن‌های معادل آن نیز در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرد که هم نشان‌دهنده میزان سرمایه‌گذاری آن‌ها در پروژه است و هم قابلیت استفاده در حوزه‌های مختلف مثل وام دهی و کشت سود را دارد. توکن حاکمیتی «LDO» برای مدیریت غیرمتمرکز این پروژه و تعیین متغیرهای مختلف در پروژه ایجاد شده است.

مزایای دائو چیست؟

سازمان خودگردان غیرمتمرکز به منظور حل بسیاری از مشکلات موجود در سازمان‌های سنتی پا به عرصه گذاشته است و در طی سال‌های گذشته، مزیت‌های خود را در این جهت نشان داده است. مهم‌ترین مزیت‌های DAO به صورت زیر هستند.

• اولین مزیت DAO در ساختار خودگردان و غیرمتمرکز آن است. در این سازمان‌ها تصمیمات توسط تمام اعضا گرفته می‌شود و به صورت خودکار اجرایی می‌شود.
• تصمیم جمعی دومین مزیت سازمان‌های غیرمتمرکز است. در چنین حالتی حتی افرادی که سهم کمی از توکن‌های پروژه را در اختیار دارند می‌توانند در آن نقش آفرینی کنند.
• شفافیت سومین ویژگی‌ مثبت DAO است که از مستقر شدن آن در بلاک چین نشات می‌گیرد. تمامی اطلاعات پروپوزال‌ها در اختیار همه قرار دارد و قراردادهای هوشمند پروژه به صورت شفاف موجود است و قابل دستکاری نیست.
• در سازمان خودگردان غیرمتمرکز از آن‌جایی که همه در پروزه سهیم هستند، در برابر تصمیمات گرفته شده نیز احساس مسئولیت می‌کنند. این مساله باعث می‌شود که هوش جمعی برای ادامه فعالیت پروژه در نظر گرفته شود که به صورت کلی می‌تواند برای پروژه مفید باشد.

معایب DAO چیست؟

علی‌رغم تمام مزایایی که برای سازمان خودگردان غیرمتمرکز عنوان شد، این سازمان‌ها معایبی دارند که برخی از آن‌ها در سازمان‌های سنتی وجود ندارد. این مساله باعث شده است که هنوز بسیاری از پروزه‌های ارز دیجیتال در این مسیر قدم نگذارند. از جمله مهم‌ترین معایب این سازمان‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• یکی از اصلی‌ترین مشکلان DAO مربوط به کدنویسی قرارداد هوشمند است. تمامی قوانین مدیریتی پروژه در این کد‌ها گنجانده می‌شود و مسئولیت نگهداری و توزیع سرمایه جمع‌آوری شده نیز بر عهده آن است. وجود مشکل در کد نوشته شده می‌تواند منجر به از دست رفتن دارایی‌های کاربران شود. پروژه The DAO مثال خوبی برای این مساله است. وجود باگ امنیتی در کد این پروزه باعث شد سرمایه بسیار زیادی از خزانه به سرقت برود که نتیجه آن هاردفورک شبکه اتریوم و ایجاد اتریوم کلاسیک بود.
• دومین عیب سازمان‌های خودگردان غیرمتمرکز این است که برای انجام کوچکترین تغییرات در پروژه نیاز به فرآیند رای‌دهی است. این موضوع اگرچه اصل اساسی این سازمان‌ها است اما وقت‌گیر و هزینه‌بر است و به همین دلیل باعث کندی روند فعالیت می‌شود.
• اختصاص یافتن حق رای به میزان توکن‌های کاربران یکی دیکر از مشکلات DAO است. این مساله باعث می‌شود هر شخص یا سازمانی که بیشترین تعداد توکن‌ها را در اختیار دارد مدیریت پروژه را در اختیار بگیرد و این به نوعی باعث متمرکز شدن پروژه می‌شود.
• همانند سایر پروژه‌های ارز دیجیتال، سازمان‌های خودگردان غیرمتمرکز نیز از منظر قوانین دولتی در پرداخت مالیات و جلوگیری از جرائم مختلف با مشکل روبه‌رو هستند. این مساله باعث شده است که دولت‌ها با ایجاد دائوهای مختلف مخالف باشند و به نظر می‌رسد تا زمان رسیدن به یک راه‌حل میانه این مشکلات همچنان پابرجا باشد.

جمع‌بندی

سازمان خودگردان غیرمتمرکز مجموعه‌ای از قراردادهای هوشمند بارگزاری شده در بلاک چین است که با استفاده از توکن حاکمیتی به کاربران حق اعمال نظر در فرآیندهای مدیریتی سازمان را می‌دهد. در این مقاله به طور کامل ویژگی‌ها، نحوه کار، کاربردها و مزایا و معایب DAO مورد بررسی قرار گرفت.